Zangskari Language Resource

Part of CoRSAL

About the Language

Zangskari is a phonologically innovative, non-tonal variety of Tibetan which is endangered and un(der)-documented. Other names include Zanksari, endonym: zãhar ɸera, Written Tibetan (WT): zangs.dkar dpe.ra (Wylie transliteration), and Ladakhi pronunciation: zaŋskar spera. It is spoken in the Zangskar region of Kargil district in the Union Territory of Ladakh (formerly the Jammu and Kashmir state), the northernmost part of India. Zangskar is a very remote valley with harsh topography, isolated from the rest of the world until recently.

The language is recognized by the ISO 639-3 code “zau” and Glottocode “zang1248.” It belongs to the Tibeto-Burman language family, specifically the Tibetic (Central Bodish) branch. Phonologically, it is classified into the "Western Innovative Tibetan" subgroup and morphologically as "Kenhatic" within the Western-Tibetic (Ladakhi-Balti) group. Broadly, there are four dialects of Zangskari: Stod or Upper Zangskari, Zhung or Central Zangskari, Sham or Lower Zangskari, and Lungnak. Further research is needed to determine whether the Tibetic divergent variety of Zangskari spoken in the Paldar valley of the Kishtwar district of the contemporary Union Territory of Jammu and Kashmir should linguistically be considered a dialect of Zangskari or an independent language.

Ethnologue reports 11,400 speakers of Zangskari, based on the 2001 Indian Census. The language is considered “threatened,” as the younger generation is rapidly shifting towards the Leh koine (contact variety) of Ladakhi.

About the Collection

This collection currently includes a wide range of materials documenting the Zangskari language and culture. These materials include audio-visual recordings of natural conversations, the Epic of King Gesar, traditional stories, songs, personal narratives, and discussions on cultural and linguistic topics, as well as data from elicitations. The majority of the materials were collected by Maaz Shaikh, starting in late 2020 and continuing into 2022 and 2023. This work was part of his Doctor of Philosophy (PhD) project, initially at Jawaharlal Nehru University in New Delhi, India, and later at the University of Alberta in Edmonton, Canada. His interest in the documentation and description of Tibetic languages originated from a Field Methods Course on the Ladakhi language during his master's program at the University of Delhi, India.

Acknowledgments

This work was made possible through collaboration with the Zangskari community and the Government Model Degree College (GMDC), Zangskar. Early funding was provided by Junior and Senior Research Fellowships from the University Grants Commission (UGC), Ministry of Education, Government of India, and later supported by a Language Legacies Grant from the Endangered Language Fund (ELF).

སྐད་ཡིག་གི་སྐོར། ཟངས་དཀར་གྱི་སྐད་ཟངས་དཀར་ནང་ལོགས་སུ་ “ཟྃ་ཧར་དཔེ་ར་ zãhar ɸera” དང་། བོད་ཡིག་ནང་ལ་ “ཟངས་དཀར་དཔེ་ར་ zangs.dkar dpe.ra” དང་། ལ་དྭགས་པའི་ “ཟངས་ཀར་སྤེ་ར་ zaŋskar spera” ཟེར་བའི་སྒྲ་མདངས་ཐོན་གྱི་ཡོད། སྒྲ་འདོན་སྟངས་ཀྱི་སོ་མ། ཐོ་དམན་གྱི་དབྱེ་བ་མེད་པ། སྟོང་ཉེན་ཅན་དང་། ཡིག་ཆ་མེད་པའི་བོད་སྐད་ཀྱི་ཁག་གཅིག་ཡིན། དེ་ནི་རྒྱ་གར་གྱི་བྱང་ཕྱོགས་སྔོན་ལ་ཇམ་མུ་ཁ་ཆུལ་གྱི་རྒྱལ་ཁག་གི་ནང་ཡིན་ན་ཡང་། དག་ས་དབུས་གཞུང་མངའ་སྡེ་ལ་དྭགས་ཀྱི་དཀར་ཁྱིལ་རྫོང་ནང་གི་ཟངས་དཀར་ལུང་པའི་ནང་འཆད་བཞིན་ཡོད། ཟངས་དཀར་ནི་རི་བཙན་པ། ས་ཐག་རིང་བ། ཉེ་རབས་བར་འཛམ་གླིང་གི་ཡུལ་ཁག་གཞན་དང་སོ་སོར་ལུས་ཡོད།

སྐད་ཡིག་འདི་ནི་ ISO 639-3 code “zau” དང་ Glottocode “zang1248” ཟེར་ནས་ངོས་འཛིན་བྱུང་བའི་སྐད་ཡིག་ཞིག་ཡིན། འདི་ནི་བོད་འབར་སྐད་ཡིག་གི་ནང་ཚན། ཞིབ་ཕྲར་ལྟ་ན་བོད་སྐད་(བོད་དབུས)ཀྱི་བྱེ་བྲག་ཅིག་ཡིན། སྒྲ་རིག་པ་ལྟར་ན་སྐད་ཡིག་འདི་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་བོད་ཀྱི་གསར་ཐོན་སྐད་ཡིག་གི་གྲས་དང་། མིང་ཚིག་སྒྲུབ་ལུགས་ཀྱི་གྱེན་སྐད་(སྟོད་སྐད)བོད་ནུབ་ཕྱོགས་(ལ་དྭགས་དང་སྦལ་ཏི)ཀྱི་ནང་ཚན་ཡིན། རྒྱས་པར་བཅོ་ན་ཟངས་དཀར་ནང་ཡུལ་སྐད་བཞི་ཡོད་དེ། སྟོད་སྐད། གཞུང་སྐད། གཤམ་སྐད། ལུང་སྣ་པའི་སྐད་དང་བཞིའོ། ཟངས་དཀར་ནས་གྱེས་པའི་སྐད་ཡིག་སྣ་གཅིག་དེང་གི་ཇམ་མུ་ཁ་ཆུལ་གྱི་ཀིསཏེཝར་རྫོང་ཁག་གི་དཔལ་དར་ལུང་པའི་ནང་ཟེར་བའི་དཔེ་ར་དེ་ཟངས་དཀར་ཀྱི་ཡུལ་སྐད་ཡིན་མིན་སྐོར་ད་རུང་ཡང་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་དགོས་འདུག ཨེཐ་ནོ་ལོཀ་ཀྱིས་ ༢༠༠༡ རྒྱ་གར་མི་བརྩི་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་ཟངས་དཀར་པའི་དཔེ་ར་འཆད་མཁན་ ༡༡༤༠༠ ཙམ་གྱི་ཐོ་བཀོད་ཡོད། ཟངས་དཀར་གྱི་ན་གཞོན་ཀུན་གླེ་པ་དང་འབྲེལ་འཐུད་མང་བས་གླེ་སྐད་ལ་ཕྱོགས་བཞིན་ཡོད་པས་སྐད་ཡིག་འདི་ནི་སྟོང་ཉེན་ཅན་གྱི་སྐད་ཡིག་ཏུ་ངོས་འཛིན་བཞིན་ཡོད།

འཚོལ་སྡུད་ཀྱི་སྐོར། འཚོལ་སྡུད་འདིའི་ནང་སྐད་ཡིག་དང་ལེགས་བྱང་གི་ཡིག་ཆ་སྣ་ཚོགས་བསྡུ་རུབ་བྱས་ཡོད། ཡིག་ཆ་འདི་ཡི་ནང་རང་བཞིན་གྱི་གཏམ་གླེང་། གེ་སར་གྱི་སྒྲུང་། (བཤད་པ) གནའ་རབས་སྒྲུང་། གླུ མི་རང་གི་ལོ་རྒྱུས་སམ་ཡང་ན་གཏམ་གླེང་དང་། སྐད་ཡིག་ལེགས་བྱང་གྲོས་སྡུར་ཀུན་ཉན་མཐོང་སྒྲ་བཟུང་བྱས་ཡོད། འཚོལ་སྡུད་མང་ཆེ་བ་ནི་མཱཟ་ཤེཁ་གིས་ ༢༠༢༠ ནས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་༢༠༢༢ དང་ ༢༠༢༣ ནང་རྒྱུན་སྐྱོང་བཞིན་ཡིན། བྱ་བ་འདི་ནི་ཁོང་གིས་རིག་མཚོ་ (PhD) ཉམས་ཞིབ་ལས་གཞིའི་ཁག་ཅིག་ཡིན་ལ། ཐོག་མར་ཇཝཱཧར ལཱལ ནེཧརུ གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་དིལླི་སོ་མ། རྒྱ་གར་ནས་འགོ་བཙུགས་ཅིང་། ་རྟིང་ལ་ University of Alberta, Edmonton, Canada ནང་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ཁོང་ལ་བོད་སྐད་ནང་ཡིག་ཆ་འཚོལ་སྡུད་དང་། འགྲེལ་བཤད་བྱེད་པའི་དོན་གཉེར་ནི་དིལླི་ གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་། དིལླི་རུ་སློབ་དཔོན་འཛིན་གྲྭའི་ནང་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་སྐབས་ལ་དྭགས་ཀྱི་ཐོག་ Field Methods Course དུས་སུ་སྐྱེས་པ་ཡིན། ཐུགས་རྗེ་ཆེ། བྱ་བ་འདི་ནི་ཟངས་དཀར་མི་མངས་དང་། གཞུང་གི་དཔེ་གསར་མཐོ་རིམ་སློབ་གཉེར་ཁང་། ཟངས་དཀར་གཉིས་ཀྱི་བཀའ་དྲིན་ལ་རྟེན་ནས་བྱུང་སྲིད་པ་ཡིན། སྔོན་ལ་རྒྱ་གར་གཞུང་གི་ཤེས་ཡོན་བློན་ཁང་གི་ University Grants Commission (UGC), སློབ་པ་རྒན་གཞོན་ཞིབ་འཇུག་སློབ་ཡོན་གི་དངུལ་རོགས་བསྩལ་ཅིང་། རྗེས་སུ་སྟོང་ཉེན་ཅན་གྱི་སྐད་ཡིག་མ་རྩ (Endangered Language Fund ELF) ཡི་ Language Legacies Grant ནས་དངུལ་རོགས་མཛད།

भाषा के बारे में ज़ंगस्करी, जिसे ज़ांस्करी भी कहा और लिखा जाता है, अंतर्नाम: ज़ांहर फ़ेरा /zãhar ɸera/, लिखित तिब्बती: zangs.dkar dpe.ra (वयली लिप्यंतरण), लदाख़ी उच्चारण: ज़ंगस्कर स्पेरा /zaŋskar spera/, स्वनिमिक (ध्वनिक) रूप से नवाचारी गैर-ताली (टोनल) और एक लुप्तप्राय व अधूरी दस्तावेज़ीकृत तिब्बती भाषा की क़िस्म है जिसे भारत के सबसे उत्तरी हिस्से में स्थित केंद्र शासित प्रदेश लदाख़—पूर्व में जम्मू और कश्मीर राज्य—के करगिल ज़िले के ज़ंगस्कर क्षेत्र में बोली जाती है। ज़ंगस्कर कठोर स्थलाकृतिवाली एक बहुत ही सुदूर घाटी है, जो ताहाल दुनिया के बाक़ी हिस्सों से अलग-थलग थी। इस भाषा को ISO 639-3 कोड “zau” और Glottolog कोड “zang1248” द्वारा मान्यता मिली है। ये तिब्बती-बर्मी भाषा परिवार, विशेष रूप से तिब्बती (मध्य भोटी) शाखा से संबंधित है। इसे पश्चिमी-तिब्बती (लदाख़ी-बलती) समूह के भीतर स्वनीमिक (ध्वन्यात्मक) तौर पर "पश्चिमी नवाचारी तिब्बती" उपसमूह में और शब्दरूपात्मक तौर पर "केनहती" में वर्गीकृत किया गया है। मोटे तौर पर, ज़ंगस्करी की चार बोलियां हैं: स्तोद या ऊपरी ज़ंगस्करी, झ़ुंग या मध्य ज़ंगस्करी, शम या निचली ज़ंगस्करी, और लुंगनक की ज़ंगस्करी। ये निर्धारित करने के लिए और अधिक शोध की ज़रुरत है कि क्या समकालीन जम्मू और कश्मीर के किश्तवाड़ ज़िले की पालदर घाटी में बोली जाने वाली बोली भाषावैज्ञानिक तौर पर ज़ंगस्करी की एक बोली है या उसे एक स्वतंत्र भाषा माना जाना चाहिए। एथ्नोलोग की रिपोर्ट के मुताबिक़ 11,400 लोग ज़ंगस्करी बोलते हैं, एक आंकड़ा जो 2001 भारतीय जनगणना पर आधारित है। यह भाषा "ख़तरे में" मानी जाती है, क्योंकि युवा पीढ़ी तेज़ी से लदाख़ी की लेह कोइने (आम बोलचाल की भाषा) की ओर बढ़ रही है। संग्रह के बारे में इस संग्रह में फ़िलहाल ज़ंगस्करी भाषा और संस्कृति का दस्तावेज़ीकरण करनेवाली सामग्रियों की एक विस्तृत श्रृंखला शामिल है। इन सामग्रियों में प्राकृतिक बातचीतों की ऑडियो-विज़ुअल रिकॉर्डिंग, राजा गेसर का महाकाव्य, पारंपरिक कहानियाँ, गीत, व्यक्तिगत कथाएँ और सांस्कृतिक और भाषाई विषयों पर चर्चाएँ, साथ ही निष्कर्षण (एलिसिटेशन) से प्राप्त डेटा शामिल हैं। अधिकांश सामग्री माज़ शेख़ द्वारा एकत्रित की गई है, जिसका काम 2020 के आख़िर में शुरू हुआ और 2022 और 2023 में जारी रहा। ये काम शुरुआत में नई दिल्ली, भारत के जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालय में और बाद में एडमंटन, कनाडा के अल्बर्टा विश्वविद्यालय में उनके पीएचडी (Ph.D.) परियोजना का हिस्सा है। तिब्बती भाषाओं के दस्तावेज़ीकरण और विवरण में उनकी रुचि दिल्ली विश्वविद्यालय में मास्टर कार्यक्रम के दौरान लदाख़ी भाषा पर फील्ड मेथड्स कोर्स से उत्पन्न हुई।

आभार ये काम ज़ंगस्करी समुदाय और गवर्नमेंट मॉडल डिग्री कॉलेज (जीएमडीसी), ज़ंगस्कर, के सहयोग से संभव हुआ। शुरुआती वित्तपोषण विश्वविद्यालय अनुदान आयोग (यूजीसी), शिक्षा मंत्रालय, भारत सरकार से जूनियर और सीनियर रिसर्च फ़ेलोशिप द्वारा प्रदान किया गया, और बाद में लुप्तप्राय भाषा निधि (Endangered Language Fund ELF) के भाषा विरासत अनुदान (Language Legacies Grant) द्वारा समर्थित किया गया।